Ҳуқуқҳои мурофиавии айбдоршавандагон ва судшавандагон

05.11.2025 - 12:10

Ҳуқуқдон бошед!

Дар бахши “Саволу ҷавоб” ҳуқуқшиносони Эътилофи ҷомеаи шаҳрвандӣ зидди шиканҷа ва беҷазоӣ ба саволҳои хонандагон посух медиҳанд.

САВОЛ: Айбдоршавандагон ва судшавандагон кадом ҳуқуқҳои мурофиавиро дороянд?

ПОСУХ: Айбдоршавандагон ва судшавандагон аз ҳамаи ҳуқуқҳои гумонбаршуда ва дастгиршуда, инчунин ҳуқуқҳои иловагии мурофиавии пешбининамудаи КМҶ ҶТ бархӯрдоранд:

Иштирок дар мурофиаҳои судӣ, баромад кардан, савол додан ба шоҳидон, ҳимояи манфиатҳои худ.
Ҳуқуқи шикоят кардан аз қарорҳои суд тариқи кассатсионӣ, апеллятсионӣ ва назоратӣ.
Ҳуқуқ ба сухани охирин пеш аз таъини ҳукм.
Ҳуқуқи шинос шудан бо маводи парванда, шарҳ додан, пешниҳоди далелҳо ва даъват кардани шоҳидон.
Ҳуқуқ ба пешниҳоди дархостҳо, аз ҷумла дархостҳо дар бораи баргардонидани парванда, истисно кардани далелҳо, тағйир додани чораи пешгирикунанда ва ғайра.
Ҳуқуқ ба ҳимоятгар, ёрии ҳуқуқии ройгон, агар шахс мустақилона натавонад ҳимоятгарро таъмин намояд.
Ҳуқуқ ба хизматрасонии тарҷумон, агар шахс забони мурофиаро надонад.
Ҳуқуқ ба мавриди шиканҷа ё муносибати бераҳмона қарор нагирифтан, ҳимоя аз истифодаи далелҳои ғайриқонунӣ ба даст овардашуда (масуният ба далелҳои номақбул).

Ҳуқуқ	Мундариҷа / моҳият	Моддаҳои марбути КМҶ
Ҳуқуқ ба ҳимоятгар (мустақил ё таъиншуда)	Шахс ҳуқуқ дорад ҳимоятгарро ҷалб созад, ӯро иваз намояд, аз ӯ даст кашад ва агар шахс мустақилона ҳимоятгарро таъмин карда натавонад, мақомот вазифадоранд барои ҳимоя мусоидат кунанд.	Моддаҳои 48 - 53 КМҶ (аз ҷумла, м. 48 «Айбдоршаванда», м. 49 «Иштироки ҳимоятгар», м. 50 «Даъват, таъин ва иваз кардани ҳимоятгар», м. 51 «Иштироки ҳатмии ҳимоятгар», м. 52 «Рад кардани ҳимоятгар»).
Ҳуқуқ ба шинос шудан бо маводҳои парванда	Айбдоршаванда/судшаванда ҳуқуқ дорад маводи парвандаи ҷиноятиро омӯзад, онҳоро нусхабардорӣ кунад, иқтибосҳо тартиб диҳад ва барои омодагӣ ба ҳимоя дигар чораҳои оқилона андешад.	Қисми бахши «Ҳуқуқ ва уҳдадориҳои иштирокчиёни мурофиа» (ниг. ба бобҳои КМҶ дар бораи ҳуқуқҳои иштирокчии мурофиа).
Ҳуқуқ ба шарҳ додан, эътироз ва пешниҳоди дархост	Шахс ҳуқуқ дорад нишондод диҳад, ба мавқеи айбдоркунӣ эътироз ва дархост пешниҳод намояд (оид ба баргардонидани парванда, истисно кардани далелҳо, тағйир додани чораи пешгирӣ ва ғайра).	Муқаррароти боби "Иштирокчиёни мурофиа" ва бахшҳо оид ба рафти мурофиа дар КМҶ.
Ҳуқуқ ба даъват ва пурсиши шоҳидон, иштирок дар пурсишҳо ва савол додан	Айбдоршаванда (ё ҳимоятгари ӯ) ҳуқуқ дорад шоҳидонро даъват кунад, ба онҳо саволҳо диҳад, дар пурсиши муқобил иштирок намояд, аз суд хоҳиш кунад, ки шоҳидонро пурсад ва ғайра.	Муқаррароти умумии КМҶ оид ба далелҳо ва амалҳои судӣ (бобҳо дар бораи далелҳо, оид ба иштирокчиёни мурофиа).
Ҳуқуқ ба пешниҳоди далелҳо, эъломи муоинаҳо, дархост дар бораи ташхисҳо	Шахс метавонад далелҳои худро пешниҳод кунад, дархости гузаронидани ташхис ва тафтиши далелҳои моддӣ намояд.	Бобҳои КМҶ дар бораи далелҳо (боби "Далелҳо").
Ҳуқуқ ба сухани охирин пеш аз баромадани ҳукм	Дар анҷоми мурофиа ба судшаванда сухани охирин дода мешавад.	Гарчанде дар матни КМҶ ба таври возеҳ зикр нашудааст, он қисми амалияи маъмулии судӣ буда, ба стандартҳои байналмилалӣ мувофиқат мекунад. Қонун инчунин бояд ҳуқуқи айбдоршавандаро барои иштирок дар мурофиаи судӣ ва имконияти баромад кардан пешбинӣ намояд.
Ҳуқуқ ба шикоят аз қарорҳо ва ҳукмҳо (шикояти апеллятсионӣ, кассатсионӣ, назоратӣ)	Айбдоршаванда/судшаванда ҳуқуқ дорад аз санадҳои мурофиавӣ (амал/беамалии шахсони мансабдор, қарори суд) шикоят кунад, инчунин аз нав дида баромадани қарори сафедкунӣ ё маҳкумсозиро дар сатҳи болотар талаб намояд.	М. 23 КМҶ («Ҳуқуқ ба шикоят аз амалҳои мурофиавӣ ва қарорҳо»).
Ҳуқуқ ба тарҷумон, агар шахс забони мурофиаро надонад	Агар шахс забонеро, ки бо он мурофиаи ҷиноятӣ сурат мегирад, надонад, ҳуқуқ ба истифодаи хизматрасонии тарҷумон бояд таъмин карда шавад ва ҳуҷҷатҳо бояд бо забоне, ки шахс медонад, таҳия карда шаванд.	М. 18 КМҶ «Забони мурофиаи судии ҷиноятӣ».
Ҳуқуқ ба дучор нашудан ба шиканҷа, муносибати бераҳмона; ҳимоя аз далелҳои номақбул	Далелҳое, ки ғайриқонунӣ ё бо роҳи зӯроварӣ ба даст оварда шудаанд, метавонанд ғайри қобили қабул ҳисобида шаванд. Ин қисми кафолати ҳуқуқ ба ҳимоя ва мурофиаи одилона аст.	Дар КМҶ - кафолатҳои умумии қонунии амалҳои пеш аз мурофиа ва судӣ (принсипи қонуният), инчунин меъёрҳо оид ба номақбул будани далелҳое, ки бо нақзи қонун ба даст оварда шудаанд ва ҳуқуқи эълон кардани истиснои чунин далелҳо (дар боби далелҳо).
Ҳуқуқ ба ёрии ҳуқуқии ройгон	Агар шахс барои худ ҳимоятгар таъмин карда натавонад, ҳимоятгарро аз ҳисоби давлат таъин кардан мумкин аст (ёрии ройгони ҳуқуқӣ).	Дар КМҶ - муқаррарот дар бораи таъин кардани ҳимоятгар, агар шахс ҳимояро мустақилона таъмин карда натавонад (масалан, моддаи 50 ва ғайра).
Ҳуқуқ ба иштирок дар мурофиаҳои судӣ ва баромад кардан	Судшаванда ҳуқуқ дорад шахсан дар мурофиаҳои судӣ иштирок кунад, баромад намояд, ба тарафҳо ва шоҳидон саволҳо диҳад, дар баҳси тарафҳо иштирок кунад.	Ин аз муқаррароти умумӣ дар бораи рақобат ва ҳуқуқҳои иштирокчиёни мурофиа (боби «Иштирокчиёни мурофиа») бармеояд.
Ҳуқуқ ба тағйир додани чораи пешгирикунанда/дархост барои тағйир додани он